VAI TRÒ CỦA NGUYỄN ÁI QUỐC VỚI VIỆC THÀNH LẬP HỘI VIỆT NAM CÁCH MẠNG THANH NIÊN – 100 NĂM NHÌN LẠI
Năm 2025 đánh dấu tròn 100 năm ra đời Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên – tổ chức cách mạng đầu tiên do Nguyễn Ái Quốc – Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập nhằm truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin vào phong trào yêu nước Việt Nam. Bài viết phân tích vai trò then chốt của Nguyễn Ái Quốc trong việc thành lập, tổ chức, đào tạo và định hướng tư tưởng cho Hội. Đồng thời, đánh giá giá trị lịch sử – hiện đại của tổ chức này trong tiến trình phát triển cách mạng Việt Nam. Cách tiếp cận nghiên cứu lịch sử - tư tưởng và nhìn lại sau 100 năm cho thấy vai trò của Nguyễn Ái Quốc không chỉ mang tính khởi xướng mà còn đặt nền móng cho toàn.
Trong dòng chảy cách mạng Việt Nam đầu thế kỷ XX, năm 1925 có thể xem là bước ngoặt lớn với sự xuất hiện của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên do Nguyễn Ái Quốc trực tiếp thành lập tại Quảng Châu (Trung Quốc). Không chỉ là người sáng lập, Nguyễn Ái Quốc còn đóng vai trò chiến lược trong việc xây dựng lý luận, tổ chức và đào tạo lực lượng cách mạng. Sau 100 năm, việc nhìn lại vai trò của ông không chỉ giúp hiểu rõ hơn một giai đoạn lịch sử trọng yếu, mà còn rút ra những giá trị có tính trường tồn đối với công tác thanh niên, tổ chức và tư tưởng cách mạng trong bối cảnh mới.
Đầu thập niên 1920, Việt Nam đang trong giai đoạn lịch sử đặc biệt, phong trào yêu nước phát triển mạnh nhưng lâm vào khủng hoảng sâu sắc về đường lối và tổ chức cách mạng. Sự thất bại của các phong trào yêu nước tiền bối như: Phong trào Cần Vương (1885–1896) tuy hào hùng nhưng vẫn mang tính phong kiến trung quân, không còn phù hợp với xu thế thời đại. Cụ Phan Bội Châu với Đông Du, Duy Tân Hội, Việt Nam Quang phục Hội... vận động theo hướng dựa vào ngoại lực (Nhật, Trung Quốc) và bạo động quân sự nhưng liên tiếp thất bại. Cụ Phan Châu Trinh chủ trương cải lương, “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”, tuy có giá trị tư tưởng tiến bộ, nhưng lại thiếu tổ chức hành động và lực lượng quần chúng. Các con đường này đều tỏ ra bế tắc trước sự đàn áp khốc liệt của thực dân Pháp và thiếu sự kết nối với phong trào quốc tế đang phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là phong trào cộng sản sau Cách mạng Tháng Mười Nga (1917).
Bối cảnh trong nước đầu những năm 1920 là một giai đoạn “vừa tiềm năng – vừa bế tắc”. Tiềm năng đến từ tinh thần yêu nước sục sôi và các lực lượng xã hội mới nổi; bế tắc đến từ sự thiếu vắng một đường lối cách mạng đúng đắn, mang tính khoa học, tổ chức và quốc tế. Đó là lúc lịch sử đặt ra yêu cầu bức thiết về một tổ chức mới – và Nguyễn Ái Quốc chính là người đã đáp ứng đúng nhu cầu đó bằng việc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên năm 1925.
Nguyễn Ái Quốc là người khởi xướng việc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên vào tháng 6 năm 1925. Người trực tiếp đặt tên, xây dựng tôn chỉ, mục tiêu, phương thức hoạt động của Hội dựa trên lập trường vô sản, lấy chủ nghĩa Mác – Lênin làm nền tảng tư tưởng. Người đã soạn thảo và biên tập nhiều tài liệu cốt lõi như: “Đường Kách mệnh”, “Lênin và các dân tộc thuộc địa”, các bài viết trong tờ báo Thanh niên (cơ quan ngôn luận của Hội). Những tài liệu này đóng vai trò truyền bá tư tưởng cách mạng vô sản và phân tích mối quan hệ giữa cách mạng thuộc địa với cách mạng vô sản thế giới.
Nguyễn Ái Quốc đã trực tiếp tổ chức các lớp huấn luyện chính trị cho thanh niên Việt Nam tại Quảng Châu (1925–1927). Đây là bước chuẩn bị nhân sự quan trọng cho việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930. Người đã kết nối phong trào yêu nước Việt Nam với Quốc tế Cộng sản và phong trào giải phóng dân tộc toàn cầu. Việc đặt trụ sở Hội tại Trung Quốc cũng là lựa chọn chiến lược để thuận tiện trong liên lạc, huấn luyện và phân phối tài liệu cách mạng về nước.
Sự ra đời của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên năm 1925 dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Nguyễn Ái Quốc không chỉ đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử cách mạng Việt Nam mà còn tạo ra những tác động mang tính nền tảng, lan tỏa và trường tồn, cả về tổ chức, tư tưởng và chiến lược cách mạng. Một thế kỷ nhìn lại, có thể thấy rõ bốn nhóm tác động chính như sau:
Thứ nhất, sự ra đời của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã đặt nền móng cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam. Hội là tổ chức cách mạng đầu tiên vận hành theo lý luận Mác – Lênin tại Việt Nam, đưa chủ nghĩa Mác từ lý thuyết quốc tế vào thực tiễn dân tộc. Các lớp huấn luyện của Nguyễn Ái Quốc tại Quảng Châu (1925–1927) đã đào tạo hạt nhân cán bộ cho ba tổ chức cộng sản đầu tiên (Đông Dương Cộng sản Đảng, An Nam Cộng sản Đảng, Đông Dương Cộng sản Liên đoàn). Nhiều học viên xuất thân từ Hội như Trần Phú, Lê Hồng Sơn, Nguyễn Đức Cảnh… sau này trở thành những nhà lý luận, tổ chức và lãnh đạo chủ chốt trong quá trình thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam vào đầu năm 1930. Do đó, Hội có thể xem là bước khởi đầu quyết định cho tiến trình “vô sản hóa” cách mạng Việt Nam, vượt qua giai đoạn khủng hoảng về đường lối đầu thế kỷ XX.
Thứ hai, sự ra đời của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã định hình mô hình cách mạng kiểu mới, gắn lý luận – tổ chức – quần chúng. Khác với các tổ chức yêu nước trước đó vốn rời rạc, cảm tính và mang nặng yếu tố cá nhân, Hội hoạt động của Hội theo mô hình cách mạng kiểu mới, gắn chặt ba yếu tố: Lý luận cách mạng (Mác – Lênin); Tổ chức chặt chẽ, có điều lệ, nội quy và hệ thống kỷ luật; Gắn bó mật thiết với quần chúng lao động, đặc biệt là thanh niên, công nhân và nông dân. Mô hình này sau đó được kế thừa và phát triển trong các tổ chức như: Đảng Cộng sản Đông Dương (1930), Đoàn Thanh niên Cộng sản (1931), Mặt trận Dân tộc Thống nhất,… Đây là cơ sở cho tư tưởng “cách mạng là sự nghiệp của quần chúng” – một điểm sáng đặc trưng trong chiến lược cách mạng Hồ Chí Minh.
Thứ ba, sự ra đời của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã khơi dậy và định hướng vai trò lịch sử của thanh niên trong sự nghiệp giải phóng dân tộc. Ngay từ tên gọi “Thanh niên”, Hội đã khẳng định rõ vai trò tiên phong – hành động – sáng tạo của lớp trẻ trong công cuộc cách mạng. Hội giúp biến tầng lớp thanh niên tiểu tư sản vốn bối rối, mơ hồ trong lựa chọn con đường cứu nước, thành những chiến sĩ giác ngộ lý tưởng cộng sản, có tổ chức, có lý tưởng và có mục tiêu cụ thể. Truyền thống ấy tiếp tục được kế thừa trong các phong trào thanh niên sau này như: Đoàn Thanh niên Cộng sản Đông Dương, Thanh niên cứu quốc, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh… Ngày nay, trong bối cảnh hội nhập và cách mạng công nghiệp 4.0, tư tưởng đào tạo – giác ngộ – tổ chức thanh niên theo phương pháp Hồ Chí Minh vẫn mang ý nghĩa chiến lược đối với công tác xây dựng thế hệ trẻ cách mạng.
Thứ tư, sự ra đời của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên là bài học về kết hợp giữa tinh thần dân tộc và tư tưởng quốc tế. Hội Việt Nam cách mạng thanh niên được thành lập trên đất Trung Quốc, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Quốc tế Cộng sản nhưng vẫn giữ vững mục tiêu “giải phóng dân tộc Việt Nam” làm trung tâm. Nguyễn Ái Quốc không sao chép máy móc lý luận cộng sản mà vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh thuộc địa nửa phong kiến của Việt Nam, lấy dân tộc làm cơ sở cho quốc tế. Đây là bài học sâu sắc về bản lĩnh độc lập, tự chủ trong tư duy cách mạng, là nguyên lý mà Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục kế thừa trong suốt tiến trình đấu tranh và phát triển đất nước.
Sau một thế kỷ, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên không chỉ là một “tổ chức cách mạng đầu tiên kiểu mới” mà còn là biểu tượng của tư duy cách mạng sáng tạo, tổ chức khoa học và chiến lược đào tạo nhân lực cách mạng dài hạn. Vai trò của Nguyễn Ái Quốc đối với Hội không chỉ mang tính lịch sử mà còn mang tầm nhìn hiện đại – nơi Người khởi dựng nền móng cho cả một con đường cách mạng dân tộc và vô sản.
100 năm nhìn lại, vai trò của Nguyễn Ái Quốc đối với Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên là một dấu ấn lịch sử sâu sắc, mang tính nền móng cho toàn bộ tiến trình cách mạng Việt Nam. Không chỉ là người sáng lập, Người còn là người truyền bá lý tưởng, tổ chức và đào tạo thế hệ cách mạng đầu tiên theo lập trường vô sản. Những giá trị tư tưởng và thực tiễn của Hội vẫn là nguồn cảm hứng và bài học quý báu cho cách mạng và công tác thanh niên trước kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam hiện nay./.
ThS. Nguyễn Văn Nguyên
Khoa Lý luận cơ sở
